Ozren, kratak zapis o prošlosti

(Foto: Opština Petrovo)

Na području Ozrena živjelo se od praistorije, o čemu svjedoče arheološki lokaliteti i nalazi iz srednjeg i kasno-bronzanog doba (lokalitet Lug u Kakmužu, Sočkovcu, Lipik u Boljaniću, Gradina u Vasiljevcima...).

Materijalno i nematerijalno kulturno nasljeđe bilježi intenzivan život pravoslavnih Srba na području Ozrena u srednjem vijeku. To su ostaci nekropola sa grupnim ili pojedinačnim nadgrobnim spomenicima-stećcima u selima Kakmuž, Vasiljevci, Krtova, Karačić, Bakotić, Donja Paklenica, Donji Rakovac, Brijesnica..., mnoštvo toponima, kao i narodno predanje koje je "sigurno" da je manastir Ozren zadužbina kralja Dragutina kao i ostali manastiri u srednjovjekovnoj Usori.

Na području Ozrena Turci krajem 15. vijeka doseljavaju srpsko (vlaško) pravoslavno stočarsko stanovništvo. Oko pola vijeka bila je organizovana samostalna vlaška nahija sa određenom vrstom autonomije. Ozren kao nahiju pominju turski izvori iz 16. vijeka, što upućuje na prethodno postojanje manje srednjovjekovne župe.

U 16. vijeku je sagrađena današnja manastirska crkva ("predanjska nauka" tvrdi da se radi o obnovi manastira zadužbine kralja Dragutina Nemanjića iz 14. vijeka), što govori o ekonomskoj i duhovnoj snazi ozrenskih Srba tog doba. Od tada manastir Ozren je centar duhovnog i kulturno-prosvjetnog života pravoslavnih Srba na Ozrenu. Postojanje manastira predstavljalo je branu islamizaciji kojoj su Srbi bili izloženi.

Po popisu iz 1604. godine vidljivo je da su na Ozrenu već bila razvijena naselja stalnog tipa sa primićurima i knezovima. U popisu se spominju Veliki Jadar sa 26 kuća, Mali Jadar (naziv dobili po rijeci Jadrini), koji su na prostoru današnjeg Petrova i manastira Ozren, zatim Osojnica sa 38 kuća, Bukovica sa 37, Mičijevići sa 25, Gornja Brijesnica sa 29, Donja Brijesnica sa 29, Jasinje sa 19, Tolimirići sa 16, Pridol (Ostružnica) sa 24, paklenica sa 50 kuća, Sočkovac sa 21 kućom, zatim Sinanovac (Striževica), Mićino polje, Mrakovica, Gornja Jablanica, bez oznake broja kuća.

Kraj 17. i početak 18. vijeka, usljed čestih tursko-austrijskih ratova i epidemija kuge, donosi velika stradanja naroda Ozrena.

Početkom 19. vijeka stradanja manastira Ozren i okolnog naroda su ponovljena po ko zna koji put, da bi u drugoj polovini vijeka došlo do stabilizacije i poboljšanja prilika. Bilježi se obnova manastira 1842. godine.

Period austro-ugarske okupacije i uprave (1878-1918) ostaje zapisan kao početak industrijalizacije, urbanizacije, kulturno-prosvjetnog i nacionalnog organizovanja naroda, nakon viševjekovnog ropstva pod osmanskom vlašću.

Izgradnjom željezničke pruge Doboj-Tuzla 1886. godine povezuju se naselja u dolini Spreče, što će ubrzati razvoj industrijske proizvodnje i omogućiti eksploataciju velikog prirodnog bogatstva netaknutih šuma Ozrena.

Eksploatacija drveta počinje 1891. godine otvaranjem pilane na vodeni pogon u Bosanskom Petrovom Selu. Radi što efikasnije eksploatacije drveta izgrađena je i šumska željeznička pruga uz rijeku Jadrinu a 1898. izgrađena je i pruga koja povezuje Karanovac sa Gračanicom.

U Kakmužu Luka Vidaković otvara trgovačku radnju 1904. godine, otvaraju se i prve pomoćne pošte u Petrovom Selu 1909. i Karanovcu 1912. godine.

Narodna osnovna škola otvorena je u Porječini 1894. godine, koja je obuhvatala i sela Krtovu, B. Petrovo Selo, Kakmuž i Miričinu, 1896. godine otvorena je i narodna osnovna škola u Boljaniću a prije ove škole u Boljaniću je radila srpska osnovna škola. Narodna osnovna škola u Boljaniću zahvatila je i sela Karanovac, Sočkovac, Konopoljišta, Suho Polje i Tekućicu.

Drugi svjetski rat (1941-1945) bio je katastrofalan za ozrenske Srbe i sva njihova materijalna i duhovna dobra. Ozrenci, suočeni sa mnogo nadmoćnijim neprijateljem, neshvatljivo ideološki zavađeni (četnici-partizani), skupo su platili svoju slobodu, preko 1.500 ih je poginulo ili pobijeno, a preko 500 domova razoreno.

Poslije rata obnovljen je rad Ciglane u Sočkovcu, koja je otvorena 1923. godine. Obnovljen je rad i predratne Pilane u Petrovu, 1948. godine u Petrovu je počeo da radi rudnik azbesta, a 1952. podignuta je i separacija azbesta. Od 1965. do 1971. godine podignuti su i industrijski objekti za proizvodnju lepenki i salonit ploča.

U Sočkovcu i Kakmužu su od 1985. godine počele intenzivne pripreme na iskorištavanju termomineralnih, mineralnih i visokoalkalnih voda.

Privredni i svaki drugi razvoj još jednom je prekinuo rat. U odbrambeno-otadžbinskom ratu 1992-1995. viševjekovni srpski prostor je satrven i raspolućen kao nikada do tada u istoriji.

Prema zvaničnim podacima, opština Petrovo egzistira od 1929. godine do 1962. godine kad je izvršeno njeno pripajanje opštini Gračanica. Status opštine vraćen joj je referendumom građana 1991. godine.

Opštinu Petrovo proglasila je privremena Skupština opštine za opštinu u osnivanju, na sjednici održanoj 12. oktobra 1991. godine Odlukom o proglašenju opštine Petrovo, a ozakonila Skupština Republike Srpske.

Izvor: Zavičajna zbirka u osnivanju, Etnografska i kulturno-istorijska baština Ozrena, Milka Ćosić, viši kustos i istoričar